โพสนี้เขียนเกี่ยวกับคำถามทางอีเมล ซึ่งได้รับบ่อยมากในช่วงนี้ คำถามว่าทำไมปฏิทินในเวบ ฯ ค่ำแรมวันพระไม่ตรงกับที่อื่น ๆ หรือปฏิทินร้อยปีที่เป็นเล่ม มีข้อผิดพลาดหรือเปล่า หลัก ๆ เรื่องนี้ เกี่ยวกับเกณฑ์ปฏิทินจันทรคติ พ.ศ.2563
ก่อนอื่นต้องทราบเกี่ยวกับเกณฑ์ปฏิทินจันทรคติไทยทั้ง 3 แบบดังนี้
1). ปกติมาส ปกติวาร : เป็นปีปกติ เดือนคู่(เดือน ๒, ๔, ๖, ๘, ๑๐, ๑๒) มีข้างขึ้นและข้างแรม 15 วัน และเดือนคี่(เดือน ๑, ๓, ๕, ๗, ๙, ๑๑) มีข้างขึ้น 15 วัน ส่วนข้างแรมมี 14 วัน (รอบปีจันทรคติรวม 354 วัน)
2). ปกติมาส อธิกวาร : เป็นปีปกติ แต่เดือนเจ็ด(๗) จะมีข้างแรม 15 วัน (รอบปีจันทรคติรวม 355 วัน)
3). อธิกมาส ปกติวาร : เป็นปีปกติ แต่เพิ่มเดือนแปดสองหน(๘๘) เพิ่มวัน 30 วัน (รอบปีจันทรคติรวม 384 วัน)
.
ในแต่ละปีจะใช้เกณฑ์ปฏิทินจันทรคติแบบใด จะขึ้นกับหน่วยงานรัฐหรือราชการกำหนด ถ้าทำปฏิทินเผยแพร่แล้วเกณฑ์ปฏิทินจันทรคติตรงกับรัฐ ถือว่าถูกต้อง ผู้กำหนดเกณฑ์ปฏิทินจันทรคติอาจเป็น กรมการศาสนา , ฝ่ายโหรพราหมณ์ กองพระราชพิธี หรืออื่น ๆ เช่น ช่วงปี พ.ศ.2550-2558 กรมการศาสนามีประกาศ ปฏิทินตรวจสอบวันสำคัญทางพระพุทธศาสนาและวันพระปกติประจำปี นั้น ๆ ก็ใช้เกณฑ์ปฏิทินตรวจสอบตามประกาศ
หลังจาก พ.ศ.2558 กรมการศาศนาไม่ได้มีประกาศ ก็ใช้เกณฑ์ปฏิทินจันทรคติจากแหล่งข้อมูลอื่น ๆ ที่เป็นหน่วยงานรัฐ อาจไม่ใช่หน่วยงานโดยตรง อาจเป็นแหล่งข้อมูลส่วนงานเฉพาะ หรือบุคคลที่เกี่ยวข้อง เช่น ช่วงปี 3 - 4 ปีหลัง ธนาคารแห่งประเทศไทยแจ้งประกาศ วันหยุดตามประเพณีของสถาบันการเงิน ประจำปี ก่อนที่อื่น ๆ หรือบางปีทราบจากบุคคลที่เกี่ยวข้อง บางปีมีบางกระทรวงมีข่าวประกาศเกี่ยวกับแผนวันหยุดการท่องเที่ยวปีหน้า จากประกาศเมื่อพิจารณา วันหยุด วันพระ วันหยุดชดเชย ก็จะทราบเกณฑ์ปฏิทิน ว่าวางมาสวารแบบใด
https://www.bot.or.th/.../Finan.../FIholiday/Pages/2020.aspx
จากวันหยุดตามประเพณีของสถาบันการเงิน พ.ศ.2563 ตามลิงค์ข้างต้น ก็จะทราบว่าวางเกณฑ์ปฏิทินจันทรคติเป็น ปกติมาส อธิกวาร ในวันที่ 5 กรกฎาคม จะตรงกับ ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือนแปด(๘) วันอาสาฬหบูชา ไปหยุดชดเชยในวันที่ 6 กรกฎาคม (ตรงกับวันเข้าพรรษา) ธนาคารแห่งประเทศไทยซึ่งถือเป็นหน่วยงานรัฐ ออกประกาศมาแล้ว เข้าใจว่าทางธนาคาร ฯ มีแหล่งข้อมูลเฉพาะเกี่ยวเรื่องนี้ ในเวบ ฯ ก็ใช้เกณฑ์มาสวารตามประกาศ เพราะถือเป็นแหล่งอ้างอิ เผยแพร่สาธารณะที่ดีที่สุด ที่มี ณ เวลานี้
ถ้าเปรียบเทียบจากแหล่งข้อมูลอื่น ๆ ที่วางเกณฑ์ปฏิทินจันทรคติต่างไป เช่น วางปกติมาส ปกติวาร วันที่ 4 กรกฎาคม จะตรงกับ ขึ้น ๑๕ ค่ำ เดือนแปด(๘) วันอาสาฬหบูชา วันพระอื่น ๆ จะต่างกันวันนึง
ปฏิทินจันทรคติในเวบ ฯ พ.ศ.2300 ถึง พ.ศ.2700 จะวางเกณฑ์ปฏิทินจันทรคติล่วงหน้าตามเหมาะสม อ้างอิงโครงสร้างมาสเกณฑ์ในอดีต หรือจากแหล่งข้อมูลเฉพาะ ในการใช้งานจริงแต่ละปี หากปีใดในอนาคตมีการเปลี่ยนแปลง เกณฑ์ปฏิทินจันทรคติไม่ตรงหน่วยงานรัฐหรือราชการประกาศ ก็จะปรับแก้เป็นปี ๆ ไป โดยปรกติช่วงกลาง ๆ - ปลายปี จะตรวจสอบความถูกต้องเป็นประจำทุกปี
เรียนข้อมูลเป็นเบื้องต้นประมาณนี้ครับ
ปล. วันพืชมงคล พ.ศ.2563 สอบถามสำนักพระราชวังแล้ว ตรงกับวันจันทร์ ที่ 11 พฤษภาคม
ปล. วันหยุดตามประเพณีของสถาบันการเงิน จะต่างกับวันหยุดราชการ ในบางวัน เช่น วันแรงงานสถาบันการเงินจะหยุดทำการ ราชการจะไม่หยุด , วันพืชมงคล ราชการหยุด สถาบันการเงินไม่หยุด , วันเข้าพรรษา ราชการหยุด สถาบันการเงินไม่หยุด
ตั้งแต่ปี พ.ศ.2550 สถาบันการเงินหยุดวันอาสาฬหบูชา แทน วันเข้าพรรษา , ตั้งแต่ พ.ศ.2549 สถาบันการเงินยกเลิก วันหยุดภาคครึ่งปี ซึ่งจะตรงกับ วันที่ 1 กรกฎาคม